DİL YALNIZ İNSANLARA ÖZGÜ DEĞİL Mİ?
İnsan dilini analiz etmek için kullanılan dil araçları bir insan ve dil yeteneği olan bir bonobo arasındaki konuşmayı çözmek için kullanılırsa ne olur?
İnsan dilini analiz etmek için kullanılan dil araçları bir insan ve dil yeteneği olan bir bonobo arasındaki konuşmayı çözmek için kullanılırsa ne olur?
Bu ayki Bütünleyici Psikoloji ve Davranış Bilimleri Dergisi’nde (Journal of Integrative Psychological and Behavioral Science) yayımlanan bulgular, bonoboların sıradan konuşmalarda kontrollü deneylerdekine göre daha kapsamlı dil becerileri gösterdiğine işaret etmektedir.
İlginç sonuçlara ulaşan çalışma, Great Ape Trust merkezinde dil becerisi olan bonobolarla ilgilenen Janni Pedersen ve Great Ape Trust’taki bonobo araştırmalarının yöneticisi olan William M. Fields tarafından yazılmıştır.
Araştırmacıların bulguları, aralarında sadece insanların dile hâkim olabileceği ve dili kullanabileceğini kanıtlayan Naom Chomsky’nin de bulunduğu bazı dilbilimcilerin görüşlerine zıt düşmektedir.
İlginç sonuçlara ulaşan çalışma, Great Ape Trust merkezinde dil becerisi olan bonobolarla ilgilenen Janni Pedersen ve Great Ape Trust’taki bonobo araştırmalarının yöneticisi olan William M. Fields tarafından yazılmıştır.
Araştırmacıların bulguları, aralarında sadece insanların dile hâkim olabileceği ve dili kullanabileceğini kanıtlayan Naom Chomsky’nin de bulunduğu bazı dilbilimcilerin görüşlerine zıt düşmektedir.
Chomsky dil hiyerarşisinde dilin, insanların genetik yapısının bir parçası olduğuna, daha aşağı bir primat düzeninden gelişen tek bir ilkel dilin soyundan gelmediğine ve gramer ve sentaks gibi formel yapılar içermesi gerektiğine inanır.
DİL GELİŞİMİNİN İZİNİ SÜRÜYORLAR
Fields, yayınlarının maymunların dil yetenekleri ile ilgili onlarca yıldır süren tartışmalara yeni bir sayfa açtığını söylemektedir. “Bu bilimsel toplulukta çok büyük bir direnç var” demektedir. “İlk defa bir öğrencimiz normalde insanlarda kullanılan dil araçlarını insan olmayan primatlarda kullandı.
Pedersen çalışmasında bonobo Panbanisha ve Great Ape Trust’ta özel bir konuma sahip bir bilim insanı olan fakat kaydın yapıldığı 15 yıl önce Georgia Eyalet Üniversitesi Dil Araştırma Merkezi’nde çalışan Dr. Sue Savage-Rumbaugh arasındaki konuşmanın video kaydını çözümlemiştir. 2000 yılından bu yana bonobo laboratuvarında çalışan öğrenciler, bonoboların mevcut yeterlilikleri ile karşılaştırmak ve dil yeterliliklerindeki gelişimin izini sürebilmek için sistematik olarak arşivdeki kayıtları taramaktadır. Araştırmacılar yeni verileri incelerken, öğrenciler de eski verileri araştırmaktadır.”
Pedersen’in yazısının konusu olan videoda Panbanisha, Savage-Rumbaugh ve Panbanisha’nın hoşlanmadığı tasmalı bir köpeği olan bir asistanla birlikte bir ormandadır. Her ne kadar Panbanisha ve Savage-Rumbaugh konuşmalarında konudan konuya geçiyorlarsa da Panbanisha sürekli köpeği taşıyan asistan tarafından taşınmak istediğini belirten leksigramları (bir kelimeyi ifade eden şekil ya da imge) kullanmaktadır. Savage-Rumbaugh farklı çözümler önerse de Panbanisha direnmektedir. Sonunda maymun kazanır ve ormandan giderken asistan tarafından taşınır.
Konuşma analizi araçlarının uygulanmasının ardından Pedersen dilin basit bir bilgi iletme eylemi olmaktan çok aktif katılımcılar arasındaki bir konuşma etkileşimi olduğunu öne sürmüştür. Dil yetisi olan bonobolar insanlarla konuşmalarının temeli olarak kelimeleri temsil eden rasgele sembollerden oluşan leksigramları kullanmaktadır. Pedersen konuşmanın sıra alma, müzakere yapma, ara verme ve yineleme ve paylaşılan bilginin ötesine geçme gibi dile özgü yönlerini leksigram sembollerini kullanarak gerçekleştirmenin mümkün olduğunu söylemektedir.
DÜŞÜNCE AKIŞI
Pedersen, “O, dili istediği şeyi elde etmek için kullanıyordu” demektedir. “Çok çok akıllıydı ve konuşmayı bir insanın yaptığı gibi izleme becerisine sahipti. Bu bana Panbanisha’nın kelimeleri anlamanın ötesinde, onları bir konuşmada istediğini elde etmek için nasıl kullanması gerektiğini anlamasını sağlayan bir dil bilgisine sahip olduğunu gösterdi.”
Fields ise “Janni’nin doğruladığı ve herkesin anlayabileceği şekilde doğruladığı şeylerden biri, sıra alma davranışıdır. Eğer insan dilinde evrensel olan bir şey varsa o da sıra almadır” demektedir:
“Gerçek şu ki, Panbanisha bu sıra alma davranışını yapmıştır ve bu eğitim almamış bir eleştirmenin bile kolaylıkla fark edebileceği durumdadır, kanımca bu, yazının oldukça önemli bir noktasıdır. Panbanisha sosyal davranışın bütününe bakmış ve anlamıştır. Düşünce akışı -ileriye ve geriye doğru- açıkça ortadadır. Aslen yineleme, normalde insan dilinde görülen bir şey olarak düşünülür. Geleneksel olarak maymunların iletişim davranışlarında yer alan yineleme onların bir dile sahip olmayışının kanıtı olarak kabul edilmektedir. Bu bir tür dikotomi ya da haksızlıktır.”
DİL GELİŞİMİNİN İZİNİ SÜRÜYORLAR
Fields, yayınlarının maymunların dil yetenekleri ile ilgili onlarca yıldır süren tartışmalara yeni bir sayfa açtığını söylemektedir. “Bu bilimsel toplulukta çok büyük bir direnç var” demektedir. “İlk defa bir öğrencimiz normalde insanlarda kullanılan dil araçlarını insan olmayan primatlarda kullandı.
Pedersen çalışmasında bonobo Panbanisha ve Great Ape Trust’ta özel bir konuma sahip bir bilim insanı olan fakat kaydın yapıldığı 15 yıl önce Georgia Eyalet Üniversitesi Dil Araştırma Merkezi’nde çalışan Dr. Sue Savage-Rumbaugh arasındaki konuşmanın video kaydını çözümlemiştir. 2000 yılından bu yana bonobo laboratuvarında çalışan öğrenciler, bonoboların mevcut yeterlilikleri ile karşılaştırmak ve dil yeterliliklerindeki gelişimin izini sürebilmek için sistematik olarak arşivdeki kayıtları taramaktadır. Araştırmacılar yeni verileri incelerken, öğrenciler de eski verileri araştırmaktadır.”
Pedersen’in yazısının konusu olan videoda Panbanisha, Savage-Rumbaugh ve Panbanisha’nın hoşlanmadığı tasmalı bir köpeği olan bir asistanla birlikte bir ormandadır. Her ne kadar Panbanisha ve Savage-Rumbaugh konuşmalarında konudan konuya geçiyorlarsa da Panbanisha sürekli köpeği taşıyan asistan tarafından taşınmak istediğini belirten leksigramları (bir kelimeyi ifade eden şekil ya da imge) kullanmaktadır. Savage-Rumbaugh farklı çözümler önerse de Panbanisha direnmektedir. Sonunda maymun kazanır ve ormandan giderken asistan tarafından taşınır.
Konuşma analizi araçlarının uygulanmasının ardından Pedersen dilin basit bir bilgi iletme eylemi olmaktan çok aktif katılımcılar arasındaki bir konuşma etkileşimi olduğunu öne sürmüştür. Dil yetisi olan bonobolar insanlarla konuşmalarının temeli olarak kelimeleri temsil eden rasgele sembollerden oluşan leksigramları kullanmaktadır. Pedersen konuşmanın sıra alma, müzakere yapma, ara verme ve yineleme ve paylaşılan bilginin ötesine geçme gibi dile özgü yönlerini leksigram sembollerini kullanarak gerçekleştirmenin mümkün olduğunu söylemektedir.
DÜŞÜNCE AKIŞI
Pedersen, “O, dili istediği şeyi elde etmek için kullanıyordu” demektedir. “Çok çok akıllıydı ve konuşmayı bir insanın yaptığı gibi izleme becerisine sahipti. Bu bana Panbanisha’nın kelimeleri anlamanın ötesinde, onları bir konuşmada istediğini elde etmek için nasıl kullanması gerektiğini anlamasını sağlayan bir dil bilgisine sahip olduğunu gösterdi.”
Fields ise “Janni’nin doğruladığı ve herkesin anlayabileceği şekilde doğruladığı şeylerden biri, sıra alma davranışıdır. Eğer insan dilinde evrensel olan bir şey varsa o da sıra almadır” demektedir:
“Gerçek şu ki, Panbanisha bu sıra alma davranışını yapmıştır ve bu eğitim almamış bir eleştirmenin bile kolaylıkla fark edebileceği durumdadır, kanımca bu, yazının oldukça önemli bir noktasıdır. Panbanisha sosyal davranışın bütününe bakmış ve anlamıştır. Düşünce akışı -ileriye ve geriye doğru- açıkça ortadadır. Aslen yineleme, normalde insan dilinde görülen bir şey olarak düşünülür. Geleneksel olarak maymunların iletişim davranışlarında yer alan yineleme onların bir dile sahip olmayışının kanıtı olarak kabul edilmektedir. Bu bir tür dikotomi ya da haksızlıktır.”
Birgün Gazetesi
22.09.2008
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder